سیاسەتى نەوتى عێراق لە کوردستان ١٩٩١- ٢٠٠٣
الشريط الجانبي للمقالة
محتوى المقالة الرئيسي
الملخص
گرنگترین کێشە لە پەیوەندییەکانی نێوان حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستاندا پرسی نەوتە. لە ڕوانینێکی سەر پێیدا بۆ ئەم پرسە وا دەبینرێت، کە کێشەیەکی هەنوکەییە و پەیوەندیی بە ململانێی سێ تا چوار ساڵی پێشووه هەیە، بەڵام کاتێک وردبینیدەکرێت ئەم پرسە ڕەهەندی مێژویی قوڵی هەیە، لە مێژوی بەریتانییەکانەوە لە عێراق دەستپێدەکات و درێژ دەبێتەوە تا دووەم جەنگی کەنداو. بەشێکی تری پەیوەندیی بە مێژوی هەرێمی کوردستانەوە هەیە، کە لە ساڵی 1991 بەدواوە دەستپێدەکات. هەرێمی کوردستان کە لە دوای دووەم جەنگی کەنداو دروستبوبو، وەک خاک و وەک سەروەری بەشێکبو لە دەوڵەتی عێراقی، هەر بۆیە لەژێر کاریگەریی ئەو سیاسەتە نەوتییەدا بو، بەڵام وەک بەڕێوەبردن و سیاسەت و ئابوریی هەرێمی کوردستان خواست و پلان و سیاسەتی نەوتی تایبەت بە خۆی هەبو. بۆیە حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان لە سنوری ئەم توێژینەوەیەدا، لە یەک کاتدا، لە چۆنیەتی بەڕێکردنی سیاسەتی نەوتی لە عێراقدا لە باری ململانێ و پەیوەندیدا بوون. لەم تەوەرەیەدا باس لە پرسی نەوت لە نێوان حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان وەک بەشێک لە ململانێی و پردى پەیوەندیی لە نێوانیاندا دەکرێت. پرسیاری ئەم توێژینەوەیە بریتییە لەوەی کە: ئایا حکومەتی عێراق لە ململانێ لەگەڵ هەرێمی کوردستاندا چۆن نەوتی بەکارهێناوە ؟ ئایا هەرێمی کوردستان وەڵامی بۆ سیاسەتی نەوتی عێراق هەبووە؟ لە پرسی نەوتدا کەی عێراق پێویستی بە هاوئاهەنگی هەبووە لەگەڵ هەرێمی کوردستاندا؟ ئەوەی ئەم توێژینەوەیە دەخوازێت بیخاتە ڕو ئەوەیە، نەوت بووە بە بەشێکی گرنگ لە پرسی کورد لە عێراقدا و لە دوای ١٩٩١وە کورد بەردی بناغەی سیاسەتی نەوتی کوردی لە عێراقدا دادەڕێژن و هەرێمی کوردستان بەشدار دەبێت لە پرسی نەوت لە عێراقدا.
التنزيلات
تفاصيل المقالة
هذا العمل مرخص بموجب Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
المراجع
بەرزنجى، یوسف محەمەد، ٢٠١٣، چارەنوسى کورد پەتڕۆڵ وەک مەسەلەى ستراتیژى، چاپى یەکەم، بڵاوکراوەى سەنتەرى مارگریت و دەزگاى ڕۆشنبیرى جەمال عیرفان، سلێمانى.
تەیب، عەبدولعەزیز، ٢٧/٤/٢٠٢٢، لەڕێگەى پەیوەندى تەلەفۆنى.
چەلەبى،فازیل، نیسانى ١٩٩٢، لێکۆڵینەوەیەکى سەرەتایی دەربارەى ئابوورى عێراق، گۆڤارى سەنتەرى لێکۆڵینەوەى ستراتیژى کوردستان، ژمارە ١، ساڵى یەکەم.
حسین، ڕێبوار ئەحمەد، ٦/١٢/٢٠٢١، سلێمانى.
حسین، محمد توفیق،١٩٥١، ازمة الحضارة في العراق، الجامعة الامريكية، بيروت.
حمە عزیز، فیروز حسن، ٢٠٠٨، الاهمیة الجیوستراتیجیة لکردستان الجنوبیة وتاثيرها على السياسة البريطانية (١٩١٤-١٩٢٤)، مركز دراسات الاستراتيجية، سليمانية.
حەمە کەریم، هێرش عەبدوڵڵا، ٢٠١٣، پەیوەندیە سیاسیەکانى نێوان هەرێمى کوردستان و دەوڵەتانى دراوسێ ئێران و تورکیا و سوریا، ناوەندى ڕۆشنبیرى و هونەرى ئەندێشە، چ١، چاپخانەى تاران، سلێمانى.
ساڵح، حەمید عەبدوڵڵا، ٢٠٠٨، سیاسەتى تەعریب لە شارى کەرکوک شیکردنەوەى جوگرافی –سیاسى، سەنتەرى لێکۆڵینەوەى ستراتیجى کوردستان، سلێمانى.
سیوەیلى، قەیوان سوارە،٢٠١١، سیاسەتى پەرەپێدانى نەوتى خاو و گازى سروشتى لە هەرێمى کوردستان، چاپى دووەم، نوسینگەى تەفسیر بۆ بڵاوکردنەوە و ڕاگەیاندن، هەولێر.
عبدالعزیز، دلشاد عمر١، ٢٠١٧، اکتشاف النفط واثره على زیادة السکان وتطور العمراني في كركوك (١٩٤٣-١٩٧٢)، مجلة جامعة كركوك، الدراسات الانسانية، مجلد 12، العدد٤.
عبدالعزیز، دلشاد عمر٢،٢٠٢١، اثر نفط كركوك على الاوضاع السياسية في جنوب كوردستان ١٩٦٨-١٩٧٥، من، جنوب كوردستان و بغداد التجربة الكردية في المؤوية دولة العراق ١٩٢١-٢٠٢١، مركز زاخو للدراسات، زاخو.
العراقیة،الوقائع، عدد ٣٦٧١، ٦/٥/١٩٩٧.
عزیز، گوڵدران عبدالرحیم: ١٩٩٩،واقع النشاط التجارى فى اقلیم کوردستان، دراسة تحلیلیة لفترة ١٩٩٣ – ١٩٩٨، رسالة ماجستیر غیر منشورة ، کلیة ادارة و الأقتصاد، جامعة دهوک.
غوردون، جوى، ٢٠١٨، الحرب الخفیة امریکا و العقوبات على العراق, ت، عبدالرحمن ایاس, طبعة الاولى, مرکز دراسات الوحدة العربیة, بیروت.
غەفوور، عەبدوڵڵا، ٢٠٠٢، جوگرافیاى ئابوورى نەفت لە کوردستان، چ٢ ، چاپخانەى وەزارەتى رۆشنبیرى، سلێمانى.
غەفوور، عەبدوڵڵا، ٢٠٠٢، جوگرافیاى ئابوورى نەوت لە کوردستاندا، چ ٢، بەڕێوەبەرایەتى گشتى چاپ و بڵاوکردنەوە، سلێمانى.
فەتاح، ڕێبین، شیرینى نەوت و ژەهراوى سەربەخۆیی: ٥/٧/٢٠٢٢. https://kurdistantimes.org/2020/08/17
فەتحوڵا، سەفین جەلال، ٢٠١٥، نەوتى هەرێمى کوردستان شبکردنەوەیەکى جوگرافى سیاسیە، چاپى یەکەم، دەزگاى چاپ و پەخشى نارین، هەولێر.
قادر، حەمە جەزا ساڵح قادر، ٤/٦/٢٠٢٢.
قادر،کاوە نادر، ٢٠٠٨، ڕۆڵی نەوت لە چارەنووسی گەلی کورد، لە بڵاوکراوەکانی بەشی ڕووناکبیری ی.ن.ک، سلێمانی.
کریم، کفاح محمود، ٢٠٢٠، افواج السیاسیة الخفیة، ٢٦/٦/٢٠٢٢ https://elaph.com/Web/opinion/2020/12/1313003.html
کوردستانى نوێ، ڕۆژنامەى، ژمارە ١٢٨٨، ٢٠/٥/١٩٩٦.
کوردستانى نوێ، ڕۆژنامەى، ژمارە ٣١١، ٨/٢/١٩٩٣.
کەریم،ئاکۆ حەمەد کەریم، ٢٠١٥،ئەنفالى گەرمیان، لێکۆڵینەوەیەکى جوگرافیاى سیاسى، (ماستەرنامە: بڵاونەکراوە)، زانکۆى سلیمانى،
کۆلیجى زانستە مرۆفایەتیەکان، بەشى جوگرافیا.
محەمەد،فەرهاد هەمزە، ٢٠١٢، مێژووى نەوتى کەرکوک، لە بڵاوکراوەکانى ئەکادیمیاى هۆشیارى و پێگەیاندنى کادیران، سلێمانى.
مكتب الدراسات والبحوث المركزي، ١٩٩٨، نفط كوردستان العراق، النفط ومصير الكورد وكوردستان السياسي، ج٢،اربيل.
مەلاهەمزە، مەسعود، ٢٠١٧، یەکەم دەرهێنان و پاڵاوتنى نەوت لە لایەن حکومەتى هەرێمەوە، چ١، چاپخانەى هێڤى، هەولێر.
نبلوك، تيم، ٢٠٠١، العقوبات المنبوذين فى الشرق الاوسط, العراق ـ ليبيا ـ سودان, مركز دراسات الوحدة العربية, بيروت.
ئەمین، نەوشیروان مستەفا، ١٩٩٩، خولانەوە لەناو بازنەدا دیوى ناوەوەى ڕوداوەکانى کوردستانى عێراق ١٩٨٤-١٩٨٨،مەڵبەندى ئاوەدانى کوردستان، سلێمانى.
ئەنجومەنى وەزیرانى هەرێمى کوردستان، ٩/١/١٩٩٥، بڕیارى ژمارە ٢٦١٨.
هاوکارى، ڕۆژنامەى، ژمارە ٢٤٨١، ١٤/٧/١٩٩٦.
هاوکارى، ڕۆژنامەى، ژمارە ٢٥٣٢، ٢٠/٩/١٩٩٦.
هاوکارى، ڕۆژنامەى، ژمارە ٢٥٤١، ٣/١٠/١٩٩٦.
Anthony H. Cordesman and Ahmed S. Hashm1997، Iraq Sanctions and Beyond, Westview Press, Colorado..
Firat Bozcali، Managing oil in Kurdistan-Iraq: 1991-2003.International Association of Contemporary Iraqi Studies (IACIS).6-17 July 2008 SOAS, University of London.
https://iraqld.hjc.iq/LoadLawBook.aspx?SC=081120057960790 قانون رقم ٨٠ عام ١٩٦١، ٢٠١٥، بەروارى سەردانیکردن ٩/٥/٢٠٢٢.
Maggy Zanger،٢٠٠٢ Post 11 September jitters for Iraqi Kurds. www.db.idpproject.org/Sites/ IdpProjectDb/idp.Survey.nsf/wCountries/Iraq.
www.hjc.iq/view.81/دستور المؤقت لعام ١٩٧٠،٢٠١٠، بەروارى سەردانیکردن ٢٨/٤/٢٠٢٢