مافی چارەی خۆنووسینی گەلی کورد لە عێراق و تێڕوانینێکی یاسایی بۆ ڕیفراندۆمی هەرێمی کوردستان لە ساڵی ٢٠١٧دا
الشريط الجانبي للمقالة
محتوى المقالة الرئيسي
الملخص
پرەنسیپی مافی چارەی خۆنوسین بریتییە لە چەمکێکی یاسایی نێودەوڵەتی کە لە ڕێگایەوە بوار بە هەموو گەلێک دەدرێت, کە بەشێوەیەکی ئازادانە دۆخی ڕامیاری، کۆمەڵایەتی، ڕۆشنبیری، ئابوری خۆی بە بێ دەست تێوەردانی دەرەکی دیاریبکات، مافی هەبێت چارەنوسی خۆی دیاریبکات جا بە چونە پاڵ دەوڵەتێکی تر یاخود دامەزراندنی دەوڵەتێکی سەربەخۆی خاوەن سەروەری. ئەم پرەنسیپە بە یەکێک لە پرەنسیپە نێودەوڵەتییەکان دادەنرێت, کە سەرەتای دەرکەوتنی بۆ هەردو شۆڕشی ئەمەریکی ١٧٧٦-١٧٧٧ و فەڕەنسی ١٧٨٩- ١٧٩٩ دەگەڕێتەوە, کە سەرەتا تەنها مافێکی سیاسی بو, بەڵام بە دامەزراندنی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان ئەم پرەنسیپەش بووە پرەنسیپێکی یاسایی و سروشتێکی پابەندکاری وەرگرت. سەبارەت بە گەلی کورد لە کوردستانی عێراق بەردەوام هەوڵی داوە وەک یەکێک لە خاوەنەکانی مافی چارەی خۆنوسین پاڵپشت بە بەڵگەنامە نێودەوڵەتییەکان ئەم مافە بەدەست بهێنێت, بەڵام هەمیشە ڕێگری لێکراوە لە بەر چەند هۆکارێک، تا ئێستا نەیتوانیوە وەک هەرگەلێکی دیکەی جیهان کە خاوەن مافی چارەی خۆنوسینن ئەم مافە پیادەبکات لەگەڵ ئەوەی کە ڕێگاکانی داواکردنی ئەم مافەشی تاقیکردۆتەوە، دواجاریش ئەنجامدانی ڕیفراندۆمێک بو لە ٢٥/٩/٢٠١٧ وەک یەکێک لە ڕێگا ئاشتییەکانی پیادەکردنی ئەم مافە کە بە دیموکراسیترین ڕێگا بۆ وەرگرتنی ڕای گشتی لەسەر پرسە چارەنوس سازەکان لە نێویشیدا پرسی سەربەخۆیی دادەنرێت، بەڵام لەم ڕیفراندۆمەش سەرکەوتنی بەدەست نەهێنا هەرچەندە ٩٢،٧٣٪ی دەنگدەران دەنگیان بە بەڵێ بۆ سەربەخۆیی دابو، سەرنەکەوتنی ئەم ڕێفراندۆمەش بۆ کۆمەڵێک هۆکار دەگەڕێتەوە، کە هەوڵ دەدەین لە چوارچێوەی توێژینەوەکەماندا ئاماژەیان پێبدەین.
التنزيلات
تفاصيل المقالة
هذا العمل مرخص بموجب Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
المراجع
إسماعیل، مسعود حمید، ٢٠٠٨، الأمن القومي الکردي وسبل حمایته جنائیا، دراسة قانونیة تحلیلیة، السلیمانیة:مرکز کردستان للدراسات الإستراتیجیة.
بارزانی،مەسعود، ٢٠٢٠، بۆ مێژوو، چاپی یەکەم، هەولێر:چاپخانەی ڕۆکسانا.
بڕیاری دادگای باڵای یەکگرتووی عێراق ژمارە (١٢٢/ إتحادية/٢٠١٧) لە بەرواری ٦/١١/٢٠١٧.
بڕیاری دادگای باڵای یەکگرتووی عێراق ژمارە (٨٩،٩٣،٩٢،٩١/ إتحادية/٢٠١٧) لە بەرواری ٢٠/١١/٢٠١٧.
البياتي وكشكول ،وائل منذرو يمامة محمد حسن، ٢٠١٩، حق تقرير المصير بين القوانين الدولية والنصوص الدستورية، المؤتمر العلمي الدولي الثاني لقسم القانون ، فاكلتي علوم الانسانيية والاجتماعية، جامعة كوية، تحت العنوان نحو دستور معاصر لاقليم كوردستان العراق.
پیروت، ژیان خۆشەویست، ٢٠١٨، الإعتراف بالدولة بین التصور القانوني و التعامل الدولي،ط١، لبنان: منشورات زین الحقوقیة.
پەیماننامەی نەتەوەیەکگرتووەکان ١٩٤٥.
جميلة ،ڤاراجي، ٢٠٠٩، مبدأ حق الشعوب في تقرير مصيرها بين النظرية والتطبيق، رسالة ماجستير، جامعة مولود معمري- كلية الحقوق.
الحاج، راستي، ٢٠١٢، الإرهاب في وجە المساءلة الجزائیة محلیا و دولیا، دراسة مقارنة، ط١: منشورات زین الحقوقیة.
حاجی، ڕزگار شەهاب، ٢٠١١، مافی ویلایەتە فیدڕالییەکان لە بڕیاردانی چارەنوسی خۆیان، لێکۆڵینەوەیەکی بەراوردکارییە، نامەی ماستەر، زانکۆی سەلاحەدین.
حسن، کارزان عزت، ٢٠٠٧، الأساس القانون الدولي لحق الشعب الکردي في تقریر المصیر، رسالة الماجستر، جامعة السلیمانیة.
الدوسکي، صادق عبدالرحمن حسن، ٢٠١٣، ممارسة حق تقریر المصیر في قواعد القانون الدولي الانساني،ط١، عمان: دار قندیل للنشر و التوزیع.
رسول، ڕێباز، ٢٠٢٠، لەبیرەوەری ڕیفراندۆمی ٢٠١٧ کورد لە نێوان خەونی دەوڵەت و مۆتەکەی بەستاتیۆدا، www.awene.com ، بەرواری سەردانیکردن ١٥/٦/٢٠٢٠.
رمضان، دلوڤان، ٢٠٢٠، ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی گەلان لە ڕوانگەی یاسایی نێودەوڵەتی، چاپی یەکەم، هەولێر: چاپخانەی ڕۆژهەڵات.
ريكاني، عبدالله جاسم،٢٠١٤، حق الاستفتاء و تقرير المصير للشعوب في القوانين الدولية، ط1، أربيل:مطبعة شهاب.
الزیباري، عبدالرحمن سلیمان، ٢٠٠٢، الوضع القانوني لإقليم کوردستان العراق في ظل قواعد القانون الدولي، دراسة تحلیلیة، ط١، أربيل: مؤسة موکریاني للطباعة و النشر.
سۆفي، ڕێبین محمد، ٢٠٠٧،مافەکانی گەلی کورد لە دەستوری ٢٠٠٥ ی عێراقدا.
شکري، نوزاد عبداللە، ٢٠٠٨، دۆزی کورد لە عێراقدا و میکانیزمەکانی چارەسەرکردنی، نامەی ماستەر، زانکۆی سەلاحەدین، هەولێر.
عبداللە، پشتیوان صادق، ٢٠١٣، إنفصال إقلیم کوردستان في اطار ممارسة حق تقریر المصیر، رسالة ماجستر، جامعة صلاح الدین، أربیل.
عبداللە، خامۆش عمر، ٢٠١٧، مافی چارەنوسی هەرێمی کوردستان لەژێر ڕۆشنایی ئەزمونی وڵاتاندا، وەزارەتی خوێندنی باڵا: چاپخانەی زانکۆ.
عبداللە، خامۆش عمر، ٢٠٢٠، نظرية الانفصال العلاجي في ضوء القانون الدولي المعاصر،ط١، لبنان : مکتبة زین الحقوقیة و الأدبیة.
عبداللە، دەوەن محمد جەزا، ٢٠١٨، طبیعة الاعتراف و أثرها علی ممارسة حق تقریر المصیر، دراسة تحلیلیة و تطبیقیة، اطروحة دكتوراه، جامعة السلیمانیة.
عبداللە،خاموش عمر، ٢٠١٩، استفتاء تقریر المصیر، دراسة تحلیلیة مقارنة، ط١،لبنان: منشورات زین حقوقیة.
عبدوڵلا،خلیل،٢٠١١، شێوەکانی بەدەستهێنانی مافی چارەنوس، سلێمانی: دەزگای چاپ و پەخشی حەمدی.
عمر، شۆرش حسن،٢٠٠٥،حقوق الشعب الكردي في الدساتير العراقية،دراسة تحليلية مقارنة ،السليمانية:منشورات مركز كردستان للدراسات الاستراتيجية
عمر،حسين حنفي، ٢٠٠٥، حق الشعوب في تقرير المصير وقيام الدولة الفلسطينية، ط1،القاهرة: دار النهضةالعربية.
العیدي، جمال فوراد، ٢٠١٨، حمایة الأقلیات في ضوء القانون الدولي، الأسکندریة: دار الجامعة الجدیدة.
فەقی، ئەکرەم ئیسماعیل، ٢٠١٤، ئاستەنگە سیاسی و دەستوریەکانی بەدەوڵەتبوونی هەرێمی کوردستان، نامەی ماستەر، زانکۆی سەلاحەدین، هەولێر.
القاضي، محمد جبار کریدي، ٢٠١٦، حق تقریر المصیر، ط١، بغداد، العراق: مکتب الهاشمي لکتاب الجامعي.
محمد أمین، سعید سلیم، ٢٠١٦، دانوستانەکانی نێوان حکومەتی عێراقی فیدڕاڵ بە پێی مۆدێلی رۆجەر فیشەر، نامەی ماستەر، زانکۆی سەلاحەدین، هەولێر.
محمد، عوسمان رحمن، ٢٠١٠، تأثیرات القانون الدولي لحقوق الإنسان على الدستور العراقي الدائم، دراسة تحلیلیة مقارنة، رسالة الماجستر، جامعة السلیمانیة.
محمود، عبدالفتاح عبدالرزاق،٢٠٠٩، الاعلان عن الدولة، دراسة تأصیلیة و تحلیلیة في القانون الدولي العام و الدستوري، مصر: مکتب القانونیة مصر.
محەمەد، قارەمان نادر، ٢٠١٨، لە بڕیاری ڕیفراندۆمەوە بۆ ١٦ی ئۆکتۆبەر، توێژینەوەیەکی مێژووی یاساییە، پێداچونەوە بۆردی توێژینەوەی دەزگای ستاندەر، هەولێر.
مەعروف، شاری خالد، ٢٠١٨، جیابونەوەی هەرێمی کوردستان لە دەوڵەتی عێراق وەک یەکێک لە ڕێگا چارەکانی کێشەکان، توێژینەوەیەکی شیکاری بەراوردکارییە لە ژێر ڕۆشنایی یاسایی گشتی نێودەوڵەتی و ناوخۆییدا، مجلة قەڵای زانست العلمية، المجلد ٣، العدد ١.
مەلاحەسەن، شادمان،٢٠٢٠، ڕیفراندۆم لە نێوان هەڵەو ڕاستیدا، چاپی یەکەم.
نانەکەلی، لقمان فاروق، ٢٠١٩، وضع الکورد في ضوء القانون الدولي العام -العراق نموذجا ١٩٢٠ -٢٠٠٣، ط١، لبنان:منشورات زین الحقوقیة.
ناوەندی توێژینەوەی ستاندەر، ٢٠١٧، ڕیفراندۆمی کوردستان بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان.
نجم ،عبدالمعز عبدالغفار، (بدون سنة)،بحوث في التنظيم الدولي،القاهرة: دار النهضة العربية.
واصل، سامي جاد عبدالرحمن، ٢٠٠٨، إرهاب الدولة في اطار قواعد القانون الدولي العام، الأسکندریة : دار الجامعة الجدیدة.
وەیسی،عوسمان علي، ٢٠١٧، شیکارێکی یاسایی بۆ پرسی ریفراندۆم و کۆنفیدڕالی، هەولێر: چاپخانەی ڕۆژهەڵات.
یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەتی عێراق بۆ قۆناغی گواستنەوەی ساڵی ٢٠٠٤
یاسای ئەنجومەنی وەزیرانی کوردستان-عێراق ژمارە٣ساڵی ١٩٩٢
یەکێتی پەرلەمانتاران کوردستان، ٢٠١٦، بەڵگەنامەی ماف چارەنوسی گەلی کوردستان-عێراق، بۆردی مافی چارەنوس.
دەستوری کاتی ساڵی ١٩٥٨ی عێراق
دەستوری کاتی ساڵی ١٩٧٠ی عێراق
دەستوری هەمیشەیی عێراقی ٢٠٠٥