A پێڕه‌وی ناوه‌وه‌ی بڕگه له زمانی كوردیدا
ده‌نگسازی
:
https://doi.org/10.14500/kujhss.v8n2y2025.pp86-96:
ده‌نگ،" ; (هێڵکە بزوێن،" ; (هێڵکە بڕگه،" ; (هێڵکە كورتیی،" ; (هێڵکە درێژییپوختە
ئەم توێژینەوەیە بە ناونیشانی (پێڕەوی ناوەوەی بڕگە لە زمانی كوردیدا) یە، سنووری توێژینەوەكە لە چوارچێوەی دیالێكتی كرمانجی ناوەڕاست-شێوه‌زاری سلێمانیدایە، بۆیە نمونەی پێویست بە گوێرەی تەوەرەكانی بابەتەكە لە چوارچێوەی شێوه‌زاره‌كانی تری ئەم دیالێكتەدا، بەپێی ڕێبازی (سینكڕۆنی- شیكاریی) شرۆڤەكراوە، بە شێوەیەكی گشتی ئەوە دەخاتەڕوو، پێڕەوی ناوەوەی بڕگە ڕۆڵێكی گرنگ لە دەستنیشانكردنی ڕێژەی كورتی و درێژیی دەنگە ڤاوڵەكاندا دەبینێت، له نێوان گریمانه‌ی ڕۆڵی هێز و كاریگه‌ریی ده‌نگه كۆنسنانته‌كان، بۆ ئەم مەبەستە پێویستە دەنگە ڤاوڵەكان لە ناوەوەی ده‌وروبه‌ر و دەرەوەی ده‌وروبه‌ردا تاقیبكرێنەوە، تاوەكو جیاوازی لە ڕێژەی كورتیی و درێژییاندا دەربكەوێت، بەمەش جیاوازی لە نێوان بچوكترین یەكەی دەنگی لە ناوەوەی ده‌وروبه‌ر و دەرەوەی ده‌وروبه‌ردا لە ئاستی فۆنۆلۆژیدا دەردەكەوێت، هه‌روه‌ها خستنه‌ڕووی ئاماری كورتی و درێژیی ده‌نگه ڤاوڵه‌كانی زمانی كوردی، كاریگه‌ریی له‌سه‌ر شێوازی چاره‌سه‌ركردنی زۆربه‌ی كێشه ڕێنوسییه‌كانی زمانه‌كه‌مان ده‌بێت، لەم ڕووەوە توێژینەوەكە گرنگیی بەوە دەدات، ڕێژەی كورتی و درێژیی دەنگە ڤاوڵەكان، بە هۆی بەكارهێنانی بەرنامەی (praat)بخاتەڕوو، گرینگترین ئه‌نجامه‌كانی توێژینه‌وه‌كه بریتین له دەستنیشانكردنی ڕێژەی كورتی و درێژیی دەنگە ڤاوڵەكان، كه ڕۆلێكی گرنگ لە چارەسەركردنی كێشەی ڕێنوس لە زمانەكەماندا دەبینێت، بە تایبەتیش لە نوسینی یەك <و> و دوو <وو> و نوسینی یەك <یـ> و دوو <ییـ>دا، كە تەنیا بە گوێرەی فۆنۆتاكتیكی زمانەكەمان ئەم بابەتە یەكلایی دەكرێتەوە . له ناوه‌وه‌ی ده‌وروبه‌ردا فۆنیم بچوكترین یه‌كه‌ی ده‌نگییه، به‌ڵام له ده‌ره‌وه‌ی ده‌وروبه‌ردا بڕگه بچوكترین یه‌كه‌ی ده‌نگییه. به شێوه‌یه‌كی پله‌به‌ندیی ده‌نگه ڤاوڵه‌كانی[وو، ێ، ا، ۆ] ماوه‌ی خایه‌ندراویان درێژتره و فۆڕمانتیان به هێزتره له‌چاو ده‌نگه ڤاوڵه‌كانی [ و، ی، ە، بزرۆكه].
Downloads
سەرچاوەکان
ئه‌مین، وریا عومه‌ر(2009) ئاسۆیه‌كی تری زمانه‌وانی، به‌رگی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی ئاراس-هه‌ولێر.
ئیسماعیل، هەژار قادر(2013) ڕۆنانی بڕگە و گۆڕانی سنووری بڕگە لە شێوەزاری باڵەكییاندا، لە بڵاوكراوەكانی ئەكادیمیای كوردی، چاپخانەی حاجی هاشم-هەولێر.
بابان، شێركۆ (2005) ده‌نگسازی و بڕگه‌سازی له زمانی كوردیدا، چاپخانه‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده-هه‌ولێر.
حسن، ڕەحمان ئیسماعیل (1991) بڕگە و ئاسانبوونی بڕگە لە زمانی كوردیدا، نامەی ماستەر،كۆلێژی ئاداب، زانكۆی سەلاحەدین/ هەولێر.
خضر، ڕێبین خالد (2020) دەنگی هەمزە لە زمانی كوردیدا،گۆڤاری زانكۆی ڕاپەڕین،بەرگی 7 - ژمارە 1.
دزه‌یی،عبدولواحید موشیر و محمد،دانا تحسین و ساڵح، دەروون عەبدولڕەحمان (2013) فۆنەتیك و فۆنۆلۆژی، چاپی یەكەم، لەبڵاوكراوەكانی ناوەندی ئاوێر بۆ چاپ و بڵاوكردنەوە - هەولێر.
ڕه‌سووڵ، عەبدوڵڵا حوسێن (2015) چەند باسێكی وردی زمانەوانی – كوردی، بەرگی یەكەم، چاپخانەی هێڤی- هەولێر.
علی، تاڵیب حوسێن (2005) فەرهەنگی زاراوەكانی دەنگسازی، لە زنجیرەبڵاوكراوەكانی گۆڤاری ئاسۆی پەروەردەیی، چاپی یەكەم – هەولێر.
فه‌تاح، محەمەد مەعروف ( 2010) ، لێكۆڵینەوە زمانەوانییەكان، كۆكردنەوە و ئامادەكردنی : شێروان حسێن خۆشناو و شێروان میرزا قادر، چاپی یەكەم ، چاپخانەی ڕۆژهەڵات – هەولێر .
فه‌خری، نه‌سرین محه‌مه‌د (1978) ڕێنوسی كوردی، به‌غدا.
فه‌قێ ئیبراهیم، هاوسەر نەوزاد (2022) دەنگسازی بەرهەمهێنان لە نێوان دەنگسازیی كێشناسی و دەنگسازیی كەرتە دەنگییە خودكارییەكاندا، تێزی دكتۆرا، كۆلێژی پەروەرردە - زانكۆی ڕاپەڕین.
محمد، شنۆ قادر (2008) یاسا فۆنۆلۆژییەكانی زمانی كوردی شێوەزاری كەركوك، نامەی ماستەر، زانكۆی سەلاحەدین-هەولێر.
محمد، مەسعوود (2011) هەندێ بایەتی زمان و ڕێنوسی كوردی، چاپی یەكەم ، چاپخانەی ئاراس- هەولێر.
محویی، محەمەدی - بەرگی دووەم (2008) ، فۆنەتیك و فۆنۆلۆژی (فۆنۆلۆژی) بەرگی دووەم، چاپی یەكەم، زانكۆی سلێمانی .
وه‌یس، غازی فاتح (1984) فۆنەتیك، چاپی یەكەم، چاپخانەی ئەدیب -بەغدا .
بشر، كمال محمد (1975) علم اللغة العام –الاصوات، الطبعة الرابعة، دار المعارف بمصر.
خلوصی، صفاء (1966) فن التقطيع الشعرى و القافية، الطبعة الثالثة - بيروت.
عمر، احمد مختار (2004) دراسات صوت اللغوي، جامعة القاهره.
Crystal, D. (2003) A Dictionary of Linguistics & Phonetics, Blackwell Publishing.
Hyman , L ,M. (1975) phonology theory and analysis, printed in the Universities of America. University of Southey California.
Jones, Danial .(1962) The Phoneme: it is nature and Use,Cambridge Press.
Ladefoged, P., & Bladon, A, Attempts by human speakers to reproduce Fant's nomograms. Speech Communication, (1982).
Matthews P. H. (2007) Concise Dictionary Linguistics, Oxford University Press.
Downloads
بڵاو کرایەوە
چۆنییەتی بەکارهێنانی سەرچاوە
ژمارە
بەش
License
Copyright (c) 2025 Rebin Kh. Khdir, Adil R. Qadir
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
